PAŁACE I FOLWARKI
ZAMEK W PRZEWORNIE
Obecnie własność prywatna. Prawdopodobnie jego budowę rozpoczęto 1447 r., tj. z chwilą objęcia tej miejscowości przez rycerzy Czirnów. Według legend rycerz Jan Czerniawa miał ponieść tutaj śmierć od własnego miecza, zadaną mu przez wrocławskich mieszczan. Zamek został też złupiony i spalony przez Szwedów w czasie wojny trzydziestoletniej w 1643 r. Kilkakrotne przebudowy pozbawiły go wielu cech stylowych. Nad portalem głównym, pochodzącym z XVIII w. umieszczono kartusz z herbem dawnych właścicieli i datą „1543”. Po śmierci rodu von Czirnów zamek objęli książęta brzescy, po 1675 r. - Czesi, a następnie był we władaniu pruskim. Po II wojnie mieściły się tu biura i mieszkania miejscowego PGR-u.
RENESANSOWY ZAMEK (SIEMISŁAWICE)
Obecnie własność prywatna. Obiekt w znacznym stopniu zachował swój zabytkowy charakter, zwłaszcza od strony dziedzińca. Budowa w stylu manierystycznym z elementami neorenesansowymi. Letnia rezydencja rodu von Czirnów. Proste, otynkowane fasady posiadają boniowane obramienia okienne. Na osi elewacji podwórzowej wznosi się prostopadłościenna wieża o sześciu kondygnacjach. W niej znajduje się późnorenesansowy portal o dwóch otworach wejściowych i o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej, z dwoma kartuszami herbowymi i datą 1609. W góry na fasadzie wieży zwraca naszą uwagę – zegar słoneczny.
ZAMEK NA GROMNIKU
Badania archeologiczne przeprowadzane na Gromniku przyczyniły się do podjęcia odbudowy murów dwuabsydowej rotundy, murów otaczających XV – wieczny zamek oraz schodów prowadzących do podziemnego pomieszczenia zamku. Budowniczymi rezydencji byli bracia Opitz i Hayn Czirnowie, którzy urządzili tu gniazdo zbójeckie, z którego prowadzili napady na przejeżdżające karawany, wioski, a nawet plądrowali przedmieścia śląskich miasteczek. Archeolodzy są przekonani, że na Gromniku Opits Czirn założył warsztat menniczy, w którym fałszowano monety, przede wszystkim polskie denary jagiellońskie. Z tym miejscem wiąże się wiele legend i podań.
PAŁAC W SARBACH GÓRNYCH
W miejscowości zachował się pałac z początku XIX w. Na osi elewacji od strony podjazdu ma on wysunięty ryzalit wsparty dołem na czterech słupach z kapitelami, a u góry posiadający ostrołuczne okna. Obecnie budynek mieszkalny.
PAŁACYK W STANICY
Neogotycki pałacyk z połowy XIX w. Obiekt otoczony pięknym parkiem. Potocznie nazywany „Pałacykiem miłości”. Zwrot zaczerpnięto z historii o synu właściciela majątku w Konarach, który to zakochał się w pięknej cygance. Ojciec, mimo nieakceptowania tego związku, polecił wybudować dla nich niewielki pałacyk właśnie w Stanicy. Do 1945 obiekt zamieszkiwali zarządcy konarskiego majątku. Sama zawierucha wojenna oszczędziła pałacyk. Nie oparł się jednak żołnierzom Armii Czerwonej, która to w czerwcu 1945 roku doszczętnie ogołociła posiadłość. W latach 60 XX wieku budowla ta, jak i wszystkie inne z tego okresu, przeszła w posiadanie Państwowych Gospodarstw Rolnych. Przez następne lata budynek popadał w ruinę. Od 1988 roku jest w posiadaniu prywatnym.
PAŁAC W KONARACH
Budynek powstał w 1736 r. W 1921 r. został zniszczony przez pożar, ale szybko został odbudowany w stylu neoromańskim. Obecnie stanowi własność prywatną, organizowane są w nim różnego rodzaju przyjęcia okolicznościowe.
PAŁAC W STRUŻYNIE
Dwór zbudowany w drugiej ćwierci XVI w. Był on wielokrotnie przebudowywany. Obecnie budynek mieszkalny.
PAŁAC W ŻELEŹNIKU
Zbudowany w pierwszej połowie XVII w. jako dwór szlachecki. Przebudowany w połowie XVIII w. Nabrał wówczas cech neobarokowych. W 1945 r. został poważnie uszkodzony. Aktualnie w rękach prywatnych.
PAŁAC W SAMBOROWICACH
Pałac neomanierystyczny , powstał pod koniec XIX w. Posiada reprezentacyjny dziedziniec. Obecnie w stanie ruiny.
ZAMEK W JAGIELNIE
Wzniesiony jako zamek rycerski w I poł. XV w. Otoczony rozległym parkiem. Na początku XX w. został przebudowany na romantyczną rezydencję neogotycką. Zdewastowany w latach osiemdziesiątych XX w.
PAŁAC W JAGIELNICY
Budowla neobarokowa zbudowana w latach 1910-1920. Do obiektu przylega częściowo zachowany park. Obecnie budynek mieszkalny.
ARCHITEKTURA SAKRALNA
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY MATKI BOSKIEJ KRÓLOWEJ POLSKI W PRZEWORNIE
Budowla ceglana, z kwarcytowym wypełnieniem ścian (kwarcyty wydobyte prawdopodobnie w okolicach Jegłowej/Krzywiny) o cechach architektury neogetyckiej. Wzmiankowany na 1335 r., został zniszczony w czasie wojen husyckich w 1428 r. Odbudowano go w 1575 r., ale ponownie został zniszczony w trakcie wojny 30-letniej w XVII w. i po raz kolejny odbudowany w 1733 r. […] W prawym transepcie umieszczono rzeźbione w piaskowcu epitafium rodziny Czirnów (późnorenesansowe). W nawie głównej znajduje się wykonana z przeworniańskiego marmuru chrzcielnica z 1765 r. Wewnątrz w płd. ścianie nawy głównej znajduje się późnorenesansowe epitafium dwudzielne z ostatniej ćwierci XVI w. Wykonane z piaskowca, o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej ze scenami biblijnymi, cechami stylistycznymi nawiązuje do renesansowego nagrobka Redigerów z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu. W prawym transepcie umieszczono drugie epitafium rodziny Czirnów z 1573 r., późnorenesansowe, rzeźbione w piaskowcu, ze scenami biblijnymi. W nawie głównej znajduje się chrzcielnica z 1765 r. W zakrystii kilka nagrobków z końca XVI w. oraz nastawa ołtarzowa z drugiej połowy XVI w. o bogatej renesansowej dekoracji, rzeźbiona w drzewie. W kościele znajduje się grób ostatniego z Piastów z linii książąt legnicko-brzeskich – Jerzego IV Wilhelma, który zmarł w 1675 r. w wieku zaledwie 15 lat. Na murze została umieszczona tablica poświęcona twórczości Maxa Drischnera - niemieckiego kompozytora, który pełnił w tym kościele funkcję organisty.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. ŚW. TRÓJCY
Jego budowę rozpoczęto w 1729 r., a ukończono w 1734 r. Zachowany w stylu barokowym. Jest to budynek z kamienia i cegły, otynkowany, o gładkich elewacjach; skromna bryła urozmaicona cebulastym hełmem z latarnią. Ołtarz główny zdobi drewniana rzeźba Trójcy Świętej. Na uwagę zasługuje również ambona wykonana w 1746 r.
RUINA KOŚCIOŁA Z XV W. (KRZYWINA)
Zachowany fragment jest wschodnią ścianą nawy z łukiem tęczowym i fragmentem chóru. Kościół był jedyną na Śląsku świątynią pw. św. Oswalda, a jej fundatorem był Henryk zwany Kruk, syn rycerza Sambora. W czasie wojen husyckich kościół został zburzony i odtąd pozostaję w ruinie.
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY ŚW. ANTONIEGO PADEWSKIEGO W JEGŁOWEJ
Neogotycka budowla wykonana z granitu strzelińskiego. Pierwotny kościół pochodził z 1293 r. Najstarsza zachowana część to wieża z XV w. (zbudowana z kamienia łamanego). Na niej dzwon z 1597 r. Elementy granitowe zostały bardzo precyzyjnie obrobione, co podkreśla kunszt i umiejętności XIX-wiecznych kamieniarzy. Granit stanowi główny budulec kościoła, ale w wieży zastosowano również kwarcyty i łupki kwarcytowe. Wnętrze świątyni zawiera drewnianą mensę ołtarzową pochodzącą z połowy XIX w. W otaczającym kościół i cmentarz murze wmurowany został krzyż pokutny, który jest jednym z 600 krzyży na terenie całej Polski.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. ŚW. JANA CHRZCICIELA W SAMBOROWICZKACH
Kościół filialny zbudowany w połowie XIX wieku w stylu neoromańskim. Wewnątrz znajduje się eklektyczny ołtarz główny z końca XIX w. z obrazem przedstawiającym Chrystusa oraz barokowymi figurami aniołów.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. ŚW. JADWIGI W DOBROSZOWIE
Prostą bryłę kościoła urozmaica monumentalny, spływowy szczyt fasady zachodniej, a nad nią na dachu wznosi się sygnaturka zakończona blaszaną chorągiewką z wyciętą datą budowy „1750”. Skromny wystrój wnętrza jest dziełem prowincjonalnych twórców śląskich z połowy XVIII w. Ciekawym element tego kościoła to drewniana, rokokowa ambona w kształcie wieloryba (odpowiednik w kościele w Dusznikach). Wewnątrz okazały, barokowy ołtarz z XVIII w. przedstawiający scenę modlitwy św. Jadwigi.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. ŚW. JÓZEFA OBLUBIEŃCA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W CIERPICACH
Przebudowany w XV w. oraz po pożarze w 1800 r. Remontowany w 1963 r. Otoczony murem. Nawa i prezbiterium kryte są stropem drewnianym, dobudówki sklepieniem kolebkowym. Od zach. na osi wznosi się kamienna wieża o przekroju kwadratowym, zwieńczona hełmem latarniowym. Wewnątrz barokowa chrzcielnica z XVIII w. wykonana z czarnego marmuru i kamienne epitafium z końca XVII w. Na drewnianym ołtarzu z 1901 r. znajduje się figura św. Józefa z Dzieciątkiem na tle płyciny z namalowanymi kłosami i winnym gronem oraz figury św. Piotra i Pawła.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. ŚW. WAWRZYŃCA W KARNKOWIE
Powstały ok. 1335 r. Kościół został znacznie zniszczony po II wojnie światowej, po czym go odbudowano w 1973 r. Obiekt posiada gotycki portal z XV w.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. ŚW. MAKSYMILIANA KOLBE W ROŻNOWIE
Pochodzi z połowy XIV w. Został przebudowany w XIX w. Po 1534 r. służył protestantom. Częściowo zniszczony w 1945 r., po czym został na nowo odbudowany i przekazany w ręce katolików.
KOŚCIÓŁ PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W SARBACH
Kościół neogotycki wzniesiony w miejscu poprzedniego w 1884 r. W nawie ołtarza głównego znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej przewieziona w 1945 r. z Netreba na Kresach.
KOŚCIÓŁ FILIALNY PW. MATKI BOSKIEJ SZKAPLERZNEJ W ŻELEŹNIKU
Obiekt wzniesiony na przełomie XIII i XIV w. Budowla neobarokowa z elementami gotyckimi i barokowymi. W środku kościoła znajduje się drewniany, neobarokowy ołtarz z około 1920 r., na którym przedstawiono ukrzyżowanie, ostatnią wieczerzę i św. Pawła i Piotra na cokołach kolumn.
KAMIENIOŁOMY
Na terenie Gminy Przeworno znajduje się 8 kamieniołomów – Jegłowa, Jegłowa/Krzywina, Krzywina – Skałka Goethego, Krzywina/Krowiniec, Przeworno, Strużyna/Przeworno, Strużyna – Kryształowa Góra, Dobroszów, z czego 7 nieczynnych i jeden eksploatowany okresowo (Jegłowa). Surowce, z których słynie nasz region to przede wszystkim marmur (z czarnego marmuru wykonano jeden z ołtarzy w katedrze wrocławskiej oraz wielki ołtarz w katedrze w Nysie, natomiast czarny i szary marmur wykorzystano do wystroju zamków książęcych w Oławie, Brzegu oraz pałacu Fryderyka Wielkiego w Poczdamie), kryształ górski, kwarcyt daktylowy (kruszce występujące na Skałce Goethego w Krzywinie), kwarce, łupki kwarcowe (Kamieniołom w Jegłowej, Strużynie/Przewornie oraz Strużynie – Kryształowa Góra), a także tonalit (Kamieniołom w Dobroszowie). Bogactwo geologiczne Gminy Przeworno zostało opisane w wielu publikacjach związanych z Przedgórzem Sudeckim.
POZOSTAŁE OBIEKTY
MŁYN WODNY W POGRODZIE
W odległości ok. 2 km na płd.-zach. od przysiółka, u wylotu dwóch zbiegających się wąwozów, u źródeł potoku Pogródki znajduje się malowniczo położony stary młyn wodny. Istniał tu od niepamiętnych czasów. Obecny budynek po kolejnych odbudowach i zmianie sposobu jego użytkowania w niczym nie przypomina obiektu zabytkowego. W pobliżu zachowały się jedynie ślady dawnego systemu zastaw spiętrzających wody potoku.
MŁYN WODNY W SARBACH
Obiekt pochodzi z XVIII w. Parter zbudowany z kamienia, piętro o konstrukcji ryglowej.
WIATRAK TYPU HOLENDERSKIEGO W DOBROSZOWIE
Położony przy drodze do Ostrężnej. Zachowała się tylko dolna część w postaci kamiennej wieży o lekko stożkowatym kształcie.
PARK W CIERPICACH
Założony w 1700 r. Znajduje się w nim ruina pałacu z XVIII w., zbudowanego w pobliżu istniejącego tu niegdyś zamku. Zachowało się także kilka kamiennych barokowych figur.
CYGAŃSKI KRZYŻ POKUTNY
Podążając z Gębczyc żółtym szlakiem w kierunku Gromnika tuż za połączeniem z czerwonym szlakiem stoi cygański krzyż pokutny – granitowy zabytek z XIV-XV w. Wykonano go z niedokończonej płyty granitowej mającej zapewne inne przeznaczenie. Wydobyto ją przypuszczalnie w znajdującym się obok kamieniołomie. Kamienny krzyż w tym miejscu według legendy mieli ustawić miejscowi Cyganie w pokucie za zamordowanie dziecka. Ma wysokość 165 cm i wyryty zarys krzyża. Jeżeli wierzyć legendzie to byłby to jedyny na Dolnym Śląsku krzyż kamienny mający związek z Cyganami. Jest to również jedyny krzyż pojednania, który został wyryty w skale bez dalszej obróbki jego kształtu.
SKAŁY BOROWEJ
Usytuowane w okolicy Gromnika. Zbudowane z gnejsów, są obficie porośnięte porostami, mszakami, paprociami i pozostałością pięknej buczyny. Wartość florystyczną kompleksu Gromnik-Borowa podwyższają rzadkie rośliny.
SŁUP WYZNACZAJĄCY GRANICĘ ŚWIĘTEGO JANA
Jeden z sześciu zachowanych kamieni granicznych ustawionych na przełomie XIII i XIV w. na granicy „księstwa biskupiego” biskupów wrocławskich. Jest to piąty (licząc od zachodu) tego typu słup graniczny. Stoi w chaszczach na skraju lasu, ok. 1,5 km na południe od wsi, z dala od jakiejkolwiek drogi. Zachowało się sześć takich kamieni; w pobliżu Lipnik są dwa, trzeci - w pobliżu Chociebórza, , czwarty - na zachód od Szklar, piąty - w pobliżu Bogdanowa i Samborowic, szósty - na południe od Chróściny Nyskiej.
KAMIEŃ HEINRICHA BARTLINGA
Z przodu kamienia widnieje napis „Zu Bartlings Ehren", z tyłu zaś „Kreisbaumeister 11.1874-15.5.1910". Jest to kamień pamiątkowy ku czci Heinriha Bartlinga, powiatowego inspektora budowlanego od 1874 do 1910, który zmarł na atak serca.
POLDER ZALEWOWY W PRZEWORNIE
Oddany do użytku w 2007 r. Początkowo miał pełnić funkcję rekreacyjną (idealne miejsce dla miłośników wędkarstwa, plażowiczów), jednak ostatecznie zdecydowano, iż jego rolą będzie ochrona przeciwpowodziowa. Położenie obiektu za największą miejscowością gminy (Przeworno) sprawiło, że miejsce chętnie odwiedzają zarówno mieszkańcy, jak i osoby przyjezdne. Bujna roślinność oraz podmokłe, zakrzaczone tereny sprawiły, iż można tam spotkać wiele gatunków ptaków.
ŹRÓDŁA:
Literatura:
1. Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. pod. red. Jaworskiego Krzysztofa i Pankiewicz Aleksandry. Gromnik. Z dziejów zasiedlenia i zagospodarowania szczytu. Wrocław: Drukarnia i Wydawnictwo „Hector” Sp. z o. o.
2. Jawecki Bartosz. 2019. Kamień w architekturze i budownictwie ziemi strzelińskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
3. Jawecki Bartosz. Moskwa Krzysztof. Tarka Robert. 2014. Walory przyrodnicze Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich. Wrocław: Ocean
4. Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Gromnik. Szlakiem obiektów sakralnych. Powiatu Strzelińskiego. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach działania 4.31.
5. Strauss Stanisław. 1999. Strzelin i Wzgórza Strzelińskie. Strzelin: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział Ziemi Strzelińskiej.
6. Tarka Robert. 2017. Wędrówki szlakiem skał i minerałów Przedgórza Sudeckiego. Wrocław: Ocean.
Internet (linki):
https://polska-org.pl/524141,Samborowice,Kamien_graniczny_sw_Jana_V.html
https://dolnoslaskie.fotopolska.eu/Romanow_Kamien_upamietniajacy_Heinricha_Bartlinga
